Czym jest zrzeczenie się spadku po ojcu na rzecz matki?
Zrzeczenie się spadku po ojcu na rzecz matki to szczególny rodzaj umowy, która pozwala zmodyfikować zasady dziedziczenia. Umowa taka zawierana jest za życia spadkodawcy (ojca) i musi mieć formę aktu notarialnego. Zrzekający się spadku (w tym przypadku dziecko) rezygnuje z prawa do dziedziczenia po ojcu, a jego miejsce w kolejności dziedziczenia zajmuje matka.
Definicja i podstawy prawne
Podstawą prawną zrzeczenia się dziedziczenia jest art. 1048 Kodeksu cywilnego. Stanowi on, że spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowę taką zawiera się w formie aktu notarialnego. Zrzekający się oraz jego zstępni, którzy nie pochodzą od przyszłego spadkodawcy, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Spadkobiercą ustawowym jest każda osoba, która według ustawy jest powołana do spadku z mocy prawa, bez konieczności sporządzania testamentu przez spadkodawcę. W pierwszej kolejności są to dzieci i małżonek zmarłego, a w dalszej – jego rodzice, rodzeństwo i dziadkowie.
Różnice między zrzeczeniem się a odrzuceniem spadku
Zrzeczenie się dziedziczenia różni się od odrzucenia spadku. Odrzucenie spadku następuje już po śmierci spadkodawcy i polega na złożeniu stosownego oświadczenia w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Oświadczenie takie składa się przed sądem lub przed notariuszem.
Natomiast umowę o zrzeczenie się dziedziczenia zawiera się jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy. Skutki zrzeczenia się i odrzucenia spadku są podobne – spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia. W przypadku zrzeczenia dotyczy to również jego zstępnych (np. dzieci zrzekającego się), chyba że w umowie postanowiono inaczej.
Procedura zrzeczenia się spadku po ojcu na rzecz matki
Zrzeczenie się spadku wymaga dopełnienia określonych formalności. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa notariusz.
Krok po kroku: Jak zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia?
1. Ustalenie stron umowy – spadkodawcy i spadkobiercy zrzekającego się dziedziczenia. W opisywanym przypadku będzie to ojciec jako spadkodawca i dziecko jako zrzekający się spadkobierca.
2. Wizyta u notariusza i przygotowanie aktu notarialnego. Notariusz zapewni, że treść umowy będzie zgodna z prawem i odpowiadała woli stron. W treści aktu wskazuje się m.in. dane stron, oświadczenie o zrzeczeniu się dziedziczenia, ewentualne dodatkowe postanowienia.
3. Złożenie podpisów pod aktem notarialnym przez strony umowy. Od tego momentu umowa staje się skuteczna.
4. Przechowywanie kopii aktu notarialnego przez strony i notariusza.
| Krok | Opis |
|---|---|
| 1 | Ustalenie stron umowy – spadkodawcy i spadkobiercy zrzekającego się dziedziczenia |
| 2 | Wizyta u notariusza i przygotowanie aktu notarialnego |
| 3 | Złożenie podpisów pod aktem notarialnym przez strony umowy |
| 4 | Przechowywanie kopii aktu notarialnego przez strony i notariusza |
Koszty związane z zrzeczeniem się spadku
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia wiąże się z pewnymi kosztami. Podstawową opłatą jest taksa notarialna za sporządzenie aktu notarialnego. Jej wysokość jest regulowana ustawowo.
Przykładowo, przy wartości przedmiotu umowy nieprzekraczającej 3000 zł, taksa notarialna wynosi 100 zł. Powyżej tej kwoty pobiera się dodatkowo 0,5% od nadwyżki, aż do osiągnięcia maksymalnej stawki 2000 zł dla umów o wartości ponad 1 mln zł (stan na 2023 rok). Do taksy doliczany jest 23% podatek VAT.
Jeśli umowa zawierana jest poza kancelarią notarialną, dochodzą koszty dojazdu. Zwykle strony pokrywają koszty umowy w częściach równych, ale mogą umówić się inaczej.
Skutki prawne zrzeczenia się spadku po ojcu na rzecz matki
Zrzeczenie się dziedziczenia wywołuje określone skutki prawne. Dotyczą one przede wszystkim pozycji zrzekającego się w porządku dziedziczenia oraz jego praw do zachowku.
Wyłączenie z dziedziczenia ustawowego
Głównym skutkiem zrzeczenia się spadku jest wyłączenie spadkobiercy z kręgu dziedziczenia ustawowego po danym spadkodawcy. Oznacza to, że dziecko zrzekające się dziedziczenia po ojcu na rzecz matki nie otrzyma żadnego udziału w spadku z mocy ustawy.
Taka osoba traktowana jest jak gdyby nie dożyła otwarcia spadku. W jej miejsce wchodzą dalsi spadkobiercy, w tym wypadku matka. Jeśli matka również nie dożyje otwarcia spadku, do dziedziczenia dojdą dalsi krewni, np. rodzeństwo ojca, zgodnie z ustawową kolejnością.
Eliminacja prawa do zachowku
Kolejną ważną konsekwencją zrzeczenia się spadku jest utrata prawa do zachowku. Zachowek to uprawnienie bliskich członków rodziny (dzieci, małżonka, rodziców) do otrzymania określonej wartości ze spadku, niezależnie od woli spadkodawcy wyrażonej np. w testamencie.
Jednakże osoby, które skutecznie zrzekły się dziedziczenia, nie mają już prawa do zachowku. Dziecko zrzekające się spadku po ojcu na rzecz matki nie będzie mogło żądać zachowku, nawet jeśli ojciec sporządzi testament, pomijając je przy podziale majątku.
Możliwość cofnięcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Choć zrzeczenie się dziedziczenia wywołuje trwałe skutki prawne, istnieje ograniczona możliwość cofnięcia lub rozwiązania takiej umowy.
Warunki cofnięcia umowy
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może zostać rozwiązana tylko i wyłącznie za życia przyszłego spadkodawcy. Cofnięcie umowy wymaga zgody obu stron – spadkodawcy i zrzekającego się spadkobiercy. Nie można cofnąć zrzeczenia się ani rozwiązać umowy jednostronnie.
Rozwiązanie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia wymaga takiej samej formy jak jej zawarcie, a więc aktu notarialnego. W praktyce oznacza to ponowną wizytę u notariusza i sporządzenie kolejnego aktu uchylającego wcześniejszą umowę.
Procedura cofnięcia umowy
Procedura rozwiązania umowy o zrzeczenie się dziedziczenia jest podobna do jej zawarcia:
1. Ustalenie zgodnej woli stron (spadkodawcy i spadkobiercy) co do rozwiązania umowy.
2. Wizyta u notariusza i przygotowanie nowego aktu notarialnego, tym razem dotyczącego rozwiązania poprzedniej umowy.
3. Podpisanie aktu notarialnego przez obie strony.
4. Uiszczenie kosztów rozwiązania umowy (taksa notarialna, VAT, ewentualne koszty dojazdu).
Rozwiązanie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że spadkobierca oraz jego zstępni odzyskują swoje miejsce w porządku dziedziczenia ustawowego po danym spadkodawcy. Odzyskują oni również prawo do zachowku, jeśli są uprawnieni do zachowku na zasadach ogólnych.
Alternatywy dla zrzeczenia się spadku po ojcu na rzecz matki
Zrzeczenie się dziedziczenia to daleko idąca decyzja, która nie zawsze będzie właściwym rozwiązaniem. W wielu sytuacjach lepszym wyjściem może być skorzystanie z innych instytucji prawa spadkowego.
Odrzucenie spadku
Jeśli potencjalny spadkobierca chce uniknąć dziedziczenia długów lub z innych powodów woli pozostać poza kręgiem spadkobierców, może odrzucić spadek. W przeciwieństwie do zrzeczenia, odrzucenie spadku następuje już po otwarciu spadku i polega na złożeniu stosownego oświadczenia przed sądem lub notariuszem w ciągu 6 miesięcy.
Odrzucenie spadku powoduje wyłączenie z dziedziczenia tak samo jak zrzeczenie, ale nie pozbawia prawa do zachowku. Co ważne, spadkobierca odrzucający spadek nie dziedziczy również długów spadkowych. Jeśli wszyscy spadkobiercy odrzucą spadek, przechodzi on na własność gminy albo Skarbu Państwa jako spadek bezdziedziczny.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Osoby, które nie chcą dziedziczyć długów, ale zależy im na otrzymaniu przynajmniej części spadku, mogą skorzystać z opcji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Polega to na złożeniu w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku stosownego oświadczenia przed sądem lub notariuszem.
W takiej sytuacji spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wysokości wartości odziedziczonego majątku ustalonej w sporządzonym inwentarzu. Nawet jeśli długi przewyższają aktywa, spadkobierca nie musi ich spłacać z własnej kieszeni.
Dzięki temu rozwiązaniu można otrzymać to, co wartościowe w spadku, a jednocześnie ograniczyć ryzyko związane z dziedziczeniem zobowiązań. To często lepsza alternatywa dla całkowitego zrzeczenia się lub odrzucenia spadku.
