Zrzeczenie się dziedziczenia za życia – co warto wiedzieć?

Zrzeczenie się dziedziczenia za życia to ważna decyzja, która może mieć daleko idące konsekwencje dla spadkobiercy i jego zstępnych. Warto dokładnie rozważyć wszystkie aspekty i zapoznać się z przepisami prawnymi, zanim podejmie się taką decyzję.

Czym jest zrzeczenie się dziedziczenia za życia?

Definicja i podstawy prawne

Zrzeczenie się dziedziczenia za życia to umowa zawierana między potencjalnym spadkobiercą a spadkodawcą, na mocy której spadkobierca rezygnuje z przyszłego prawa do dziedziczenia po danym spadkodawcy. Możliwość zrzeczenia się dziedziczenia za życia spadkodawcy została wprowadzona do polskiego prawa w Kodeksie cywilnym.

Art. 1048 Kodeksu cywilnego stanowi, że spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.

Różnice między zrzeczeniem się a odrzuceniem spadku

Warto zauważyć, że zrzeczenie się dziedziczenia za życia spadkodawcy różni się od odrzucenia spadku po jego śmierci. Kluczowe różnice to:

• Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zawierana za życia spadkodawcy, a odrzucenie spadku to jednostronna czynność dokonywana po otwarciu spadku.
• Zrzeczenie się dziedziczenia co do zasady obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Odrzucenie spadku dotyczy tylko osoby odrzucającej.
• Zrzeczenie się dziedziczenia może dotyczyć tylko części spadku lub ograniczać się do prawa do zachowku, podczas gdy odrzucenie spadku obejmuje cały spadek.

Procedura zrzeczenia się dziedziczenia

Krok po kroku: Jak zawrzeć umowę zrzeczenia się dziedziczenia?

Zawarcie umowy zrzeczenia się dziedziczenia wymaga dopełnienia pewnych formalności prawnych:

1. Umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
2. W umowie należy precyzyjnie określić zakres zrzeczenia się – czy dotyczy całości spadku, jego ułamkowej części czy prawa do zachowku.
3. Należy wskazać, czy zrzeczenie obejmuje również zstępnych zrzekającego się.
4. Obie strony – spadkodawca i spadkobierca – muszą wyrazić zgodę na zawarcie umowy.

Wymagane dokumenty i formalności

Aby przystąpić do zawarcia umowy zrzeczenia się dziedziczenia u notariusza, należy przygotować:

• Dokumenty tożsamości stron umowy
• Dane osobowe spadkodawcy i spadkobiercy
• Dokumenty potwierdzające pokrewieństwo, np. akt małżeństwa, akty urodzenia dzieci

Notariusz zweryfikuje tożsamość stron, pouczy o skutkach prawnych umowy i sporządzi akt notarialny. Za sporządzenie aktu notarialnego pobierana jest opłata notarialna według stawek ustawowych.

Skutki prawne zrzeczenia się dziedziczenia

Skutki dla spadkobiercy i zstępnych

Zrzeczenie się dziedziczenia wywołuje skutki prawne w momencie otwarcia spadku, czyli po śmierci spadkodawcy. Spadkobierca traci wówczas prawo do dziedziczenia na podstawie ustawy, zgodnie z zakresem określonym w umowie.

Co do zasady, zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych spadkobiercy, chyba że w umowie postanowiono inaczej. Oznacza to, że jeśli spadkobierca ma dzieci, one również tracą prawo do dziedziczenia po danym spadkodawcy, o ile nie wyłączono ich z zakresu umowy.

Wpływ na prawo do zachowku

W umowie zrzeczenia się dziedziczenia można ograniczyć zakres zrzeczenia tylko do prawa do zachowku. W takim przypadku spadkobierca traci prawo do zachowku, ale zachowuje prawo do dziedziczenia na zasadach ogólnych, np. w przypadku powołania do spadku w testamencie.

Jeśli w umowie nie wspomniano o zachowku, domyślnie zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również prawo do zachowku.

Korzyści i wady zrzeczenia się dziedziczenia

Kiedy warto rozważyć zrzeczenie się dziedziczenia?

Decyzja o zrzeczeniu się dziedziczenia za życia spadkodawcy powinna być dokładnie przemyślana. Może być korzystna w pewnych sytuacjach, na przykład:

• Spadkodawca ma duże długi i zobowiązania, które mogłyby obciążyć spadkobiercę
• Spadkobierca otrzymał już za życia spadkodawcy pomoc finansową lub darowizny i chce uniknąć wliczenia ich do schedy spadkowej
• W rodzinie są konflikty i spadkobierca chce uniknąć sporów przy podziale spadku
• Spadkobierca nie chce czuć się zobowiązany wobec spadkodawcy

Potencjalne ryzyka i wady

Zrzeczenie się dziedziczenia to jednak poważna decyzja, która niesie ze sobą też pewne ryzyka i wady:

• Decyzja jest co do zasady nieodwracalna, nawet jeśli sytuacja materialna lub relacje rodzinne ulegną zmianie
• Spadkobierca traci prawo do majątku, który mógł w przyszłości odziedziczyć
• Zrzeczenie się może wpłynąć na sytuację prawną zstępnych spadkobiercy, pozbawiając ich prawa do spadku

Zmiana i uchylenie umowy zrzeczenia się dziedziczenia

Jak uchylić umowę zrzeczenia się dziedziczenia?

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia może zostać uchylona przez zawarcie nowej umowy między spadkodawcą a spadkobiercą. Nowa umowa również wymaga formy aktu notarialnego.

Jednostronne odwołanie lub wypowiedzenie umowy nie jest dopuszczalne. Potrzebna jest zgodna wola obu stron umowy.

Procedura zmiany umowy

Jeśli strony chcą zmienić zakres lub warunki zrzeczenia się dziedziczenia, mogą to zrobić przez zawarcie nowej umowy w formie aktu notarialnego.

Procedura zmiany umowy wygląda analogicznie, jak przy zawieraniu pierwotnej umowy u notariusza. Należy przygotować wymagane dokumenty oraz uiścić opłatę notarialną za sporządzenie aktu.

Zmiana umowy może polegać na przykład na wyłączeniu zstępnych z zakresu zrzeczenia, ograniczeniu go do ułamkowej części spadku czy prawa do zachowku.