Czym jest wyrok łączny?
Wyrok łączny to orzeczenie sądu, które ma na celu połączenie kar orzeczonych za dwa lub więcej przestępstw tego samego rodzaju w jedną karę łączną. Jest to instytucja prawa karnego uregulowana w art. 85 Kodeksu karnego. Wyrok łączny pozwala na zastosowanie jednej, zsumowanej kary za szereg przestępstw, zamiast wykonywania oddzielnych kar za każde z nich.
Definicja i znaczenie wyroku łącznego
Wyrok łączny to rozstrzygnięcie sądu, które obejmuje skazania za przestępstwa możliwe do połączenia. Łączy on kary orzeczone wyrokami, które nie zostały jeszcze w całości wykonane. Istotą wyroku łącznego jest wymierzenie jednej kary za zbiegające się przestępstwa, z uwzględnieniem zasad i dyrektyw wymiaru kary określonych w Kodeksie karnym.
Instytucja wyroku łącznego służy głównie celom humanitarnym. Pozwala uniknąć sytuacji, w której skazany musiałby odbywać kolejno kilka odrębnych kar, co mogłoby prowadzić do jego całkowitego wykluczenia społecznego. Wyrok łączny daje szansę na szybsze osiągnięcie celów zapobiegawczych i prewencyjnych kary.
Podstawy prawne: art. 85 k.k.
Podstawowym przepisem regulującym kwestię wyroku łącznego jest art. 85 Kodeksu karnego. Stanowi on, że jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.
Artykuł ten wskazuje także na zasady, według których sąd wymierza karę łączną:
– w razie zbiegu dwóch lub więcej kar pozbawienia wolności sąd wymierza karę łączną na zasadach przewidzianych w art. 86 k.k.,
– w razie zbiegu dwóch lub więcej kar ograniczenia wolności sąd wymierza karę łączną ograniczenia wolności według zasad określonych w art. 87 k.k.
Kiedy można wydać wyrok łączny?
Wyrok łączny może zostać wydany, gdy spełnione zostaną określone warunki wskazane w Kodeksie karnym. Przesłanki te odnoszą się do rodzaju przestępstw, za które orzeczono kary, oraz stanu wykonania tych kar.
Przestępstwa tego samego rodzaju
Podstawowym warunkiem wydania wyroku łącznego jest popełnienie przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw tego samego rodzaju, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw. Chodzi tu o przestępstwa należące do tej samej kategorii, np. przeciwko mieniu, przeciwko życiu i zdrowiu itp.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przestępstwami tego samego rodzaju są czyny zabronione należące do tego samego rozdziału Kodeksu karnego, a wyjątkowo także niektóre przestępstwa z różnych rozdziałów, jeśli charakteryzują się podobnym sposobem działania sprawcy i naruszają te same dobra prawne.
Niewykonane kary
Drugim istotnym warunkiem jest, aby kary orzeczone za przestępstwa pozostawały niewykonane, przynajmniej w części. Oznacza to, że skazany nie odbył jeszcze w całości orzeczonych wobec niego kar jednostkowych. Jeśli choć jedna z kar podlegających łączeniu nie została wykonana, możliwe jest wydanie wyroku łącznego.
Niewykonanie kary ocenia się na dzień wyrokowania w przedmiocie wyroku łącznego. Zatem, jeśli w trakcie postępowania o wydanie wyroku łącznego doszło do wykonania jednej z kar jednostkowych, wyrok łączny obejmie pozostałe niewykonane kary.
Jak liczyć wyrok łączny?
Wymierzenie kary łącznej w wyroku łącznym podlega określonym zasadom. Sąd musi określić granice kary łącznej i zastosować dyrektywy wymiaru kary. W przypadku łączenia kar różnych rodzajów niezbędne jest przeliczenie kar.
Granice kary łącznej
Podstawowym ograniczeniem przy wydawaniu wyroku łącznego są granice kary łącznej. Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności lub 15 lat pozbawienia wolności.
Wyjątkowo, gdy suma orzeczonych kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat albo więcej, sąd może orzec karę łączną 25 lat pozbawienia wolności. Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien jest orzeczona na podstawie przepisu przewidującego wyższą górną granicę ustawowego zagrożenia, sąd wymierza karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju do ich sumy, nie przekraczając jednak 4500 stawek dziennych.
Zasady wymiaru kary: absorbcji, asperacji, kumulacji
Przy wymierzaniu kary łącznej sąd stosuje przede wszystkim tzw. zasadę asperacji, polegającą na wymierzeniu kary powyżej najwyższej z kar jednostkowych, ale poniżej ich sumy. Kara łączna ma więc stanowić swoiste „wchłonięcie” kar za poszczególne przestępstwa.
Można także zastosować zasadę kumulacji (czyli dosłownego zsumowania kar) lub zasadę absorbcji, polegającą na orzeczeniu kary równej najwyższej karze za jedno ze skazań. To ostatnie rozwiązanie stosuje się tylko wyjątkowo, gdy najsurowsza kara jednostkowa jest na tyle wysoka, że orzeczenie jeszcze wyższej kary łącznej byłoby niehumanitarne.
Sąd, wydając wyrok łączny, musi mieć na uwadze całokształt okoliczności sprawy, w tym rodzaj i wagę popełnionych przestępstw, osobowość sprawcy, jego motywację, a także cele zapobiegawcze i prewencyjne kary. Wyrok łączny powinien zapewniać adekwatną reakcję karną na czyny zabronione, ale jednocześnie umożliwiać skazanemu resocjalizację.
| Zasada wymiaru kary łącznej | Charakterystyka |
|---|---|
| Zasada asperacji | Kara łączna wyższa od najwyższej z kar jednostkowych, ale niższa od ich sumy |
| Zasada kumulacji | Dosłowne zsumowanie kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa |
| Zasada absorbcji | Kara łączna równa najwyższej karze jednostkowej, która absorbuje pozostałe kary |
Przeliczenie kar ograniczenia wolności na pozbawienie wolności
Jeśli wśród kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa są zarówno kary pozbawienia wolności, jak i kary ograniczenia wolności, niezbędne jest ich przeliczenie. Odbywa się to według zasady, że miesiąc ograniczenia wolności odpowiada 15 dniom pozbawienia wolności.
Przeliczone kary pozbawienia wolności sumuje się, otrzymując ostateczną karę łączną pozbawienia wolności. Jeśli jednak suma ta przekracza górny próg 15 lat, sąd może orzec karę 25 lat pozbawienia wolności, o ile suma orzeczonych i przeliczonych kar jednostkowych wynosi co najmniej 25 lat.
Procedura wydania wyroku łącznego
Postępowanie w sprawie wyroku łącznego toczy się według określonych zasad. Ma ono charakter wpadkowy i włącza się do niego w razie zaistnienia warunków z art. 85 Kodeksu karnego.
Właściwość sądu
Do wydania wyroku łącznego właściwy jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. Jeśli został on wydany przez sąd rejonowy, ale wcześniejsze wyroki wydał sąd okręgowy, właściwy do wydania wyroku łącznego będzie sąd okręgowy. Sąd orzeka na posiedzeniu.
Wszczęcie postępowania
Sąd wszczyna postępowanie o wydanie wyroku łącznego z urzędu lub na wniosek skazanego albo prokuratora. Może to nastąpić po uprawomocnieniu się pierwszego wyroku skazującego.
Po wszczęciu postępowania sąd w miarę potrzeby uzyskuje dokumentację dotyczącą kar podlegających łączeniu, dane o wykonaniu kary, opinie o skazanym i jego warunkach rodzinnych, zawodowych i zdrowotnych. Bierze pod uwagę także ewentualne przerwy w karze lub warunkowe przedterminowe zwolnienie.
Odwołanie od wyroku łącznego
Od wyroku łącznego stronom przysługuje apelacja do sądu wyższej instancji. Skazany może kwestionować sam fakt objęcia wyrokami łącznymi, jak i wysokość kary łącznej.
Procedura apelacyjna
Apelację wnosi się za pośrednictwem sądu, który wydał wyrok łączny, w terminie 14 dni od daty jego doręczenia wraz z uzasadnieniem. Sąd odwoławczy może utrzymać zaskarżony wyrok w mocy, zmienić go co do istoty lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.
Sąd drugiej instancji może także zmienić wyrok łączny na niekorzyść skazanego i orzec surowszą karę łączną, jednak tylko w razie wniesienia apelacji na niekorzyść przez prokuratora lub przy uwzględnieniu apelacji na korzyść w części dotyczącej jednej z kar jednostkowych.
Wykonanie wyroku łącznego
Wykonanie wyroku łącznego następuje według przepisów Kodeksu karnego wykonawczego. W przypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności skazany jest kierowany do odbycia kary we wskazanym zakładzie karnym. Możliwe jest też wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego.
Dozór elektroniczny
Skazany może ubiegać się o wykonanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, o ile orzeczona kara łączna nie przekracza jednego roku. Dozór elektroniczny polega na kontrolowaniu zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym za pomocą aparatury monitorującej.
Spełnione muszą być warunki ustawowe, m.in. posiadanie przez skazanego określonego miejsca stałego pobytu oraz zgoda osób pełnoletnich wspólnie z nim zamieszkujących. Nadto musi przemawiać za tym stopień demoralizacji i właściwości osobiste sprawcy.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Skazany odbywający karę pozbawienia wolności orzeczoną w wyroku łącznym może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie pod warunkiem spełnienia przesłanek ustawowych. Generalnie jest to możliwe po odbyciu co najmniej połowy, a w określonych wypadkach 2/3 kary łącznej. Sąd penitencjarny orzekając bierze pod uwagę m.in. zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary, stopień resocjalizacji oraz prognozy kryminologiczne.
W razie pomyślnego upływu okresu próby, sąd obligatoryjnie zarządza wykonanie pozostałej kary pozbawienia wolności, chyba że nie jest to konieczne ze względu na osiągnięte efekty resocjalizacyjne. Oznacza to definitywne zakończenie wykonania kary łącznej pozbawienia wolności.
