Uprawomocnienie wyroku to moment, w którym orzeczenie sądu staje się ostateczne i wiążące dla stron postępowania. Jest to kluczowy etap, po którym wyrok staje się prawomocny i nie przysługują od niego zwykłe środki zaskarżenia, takie jak apelacja czy zażalenie. Warto poznać zasady i terminy związane z uprawomocnieniem, aby skutecznie dochodzić swoich praw w sądzie.
Czym jest uprawomocnienie wyroku?
Definicja uprawomocnienia wyroku
Uprawomocnienie wyroku to moment, w którym orzeczenie wydane przez sąd I instancji staje się ostateczne i nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków odwoławczych. Wyrok prawomocny to taki, który wiąże strony postępowania i organy państwowe. Co do zasady, po uprawomocnieniu się wyroku sprawa rozstrzygnięta nim zostaje zakończona, a orzeczenie może być podstawą egzekucji.
Znaczenie wyroku prawomocnego
Wyrok, który się uprawomocnił, oznacza brak możliwości wniesienia apelacji czy zażalenia. Strony mogą co prawda wnieść nadzwyczajne środki zaskarżenia, takie jak skarga kasacyjna czy skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, ale skorzystanie z nich jest obwarowane dodatkowymi warunkami. Zazwyczaj wyrok prawomocny ostatecznie rozstrzyga sprawę i kształtuje sytuację prawną stron.
Terminy uprawomocnienia wyroku
Standardowe terminy w postępowaniu cywilnym
W postępowaniu cywilnym terminy uprawomocnienia wyroku zależą od tego, czy strony wniosły apelację oraz czy wystąpiły o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia. Standardowo, jeśli nie złożono wniosku o uzasadnienie ani nie wniesiono apelacji, wyrok uprawomocni się z upływem terminu do zaskarżenia, czyli po 21 dniach od jego ogłoszenia lub doręczenia.
Jeśli strona wniosła o sporządzenie uzasadnienia (7 dni od dnia ogłoszenia, a gdy nie było ogłoszenia – doręczenia), termin do wniesienia apelacji biegnie od doręczenia uzasadnienia i wynosi:
- 14 dni – w procesie
- 7 dni – w postępowaniu nieprocesowym
Gdy apelację wniesiono, wyrok stanie się prawomocny dopiero po jej rozpoznaniu przez sąd II instancji.
Terminy w postępowaniu karnym
W postępowaniu karnym terminy uprawomocnienia wyroku są krótsze. Jeśli strona nie wniosła apelacji, wyrok uprawomocni się z upływem terminu do jej złożenia, czyli po 7 dniach od doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. O ile nie złożono wniosku o uzasadnienie lub go nie doręczono, wyrok staje się prawomocny po 21 dniach od ogłoszenia.
Apelację można wnieść w ciągu 14 dni od doręczenia odpisu wyroku z uzasadnieniem. Gdy apelację wniesiono, wyrok uprawomocni się po jej rozpoznaniu przez sąd odwoławczy.
Wyjątkowe terminy w szczególnych przypadkach
W niektórych sprawach terminy mogą być odmienne od wyżej przedstawionych. Na przykład:
- W postępowaniu uproszczonym termin do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego wynosi 14 dni od doręczenia
- W elektronicznym postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty wydany przez sąd staje się prawomocny po 14 dniach od doręczenia odpisu pozwanemu, chyba że ten złoży w tym terminie sprzeciw
- W przypadku wydania przez sąd II instancji wyroku kasatoryjnego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, wyrok prawomocny powstanie dopiero po orzeczeniu co do istoty sprawy przez sąd I instancji
Zasady uprawomocnienia wyroku
Procedura apelacyjna
Apelację od wyroku sądu I instancji wnosi się do sądu II instancji za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym bądź rozprawie. Po przeprowadzeniu postępowania apelacyjnego sąd oddala apelację albo zmienia zaskarżone orzeczenie i orzeka co do istoty sprawy. Dopiero wyrok wydany przez sąd II instancji ma przymiot prawomocności.
Sprzeciw od wyroku zaocznego
Wyrok zaoczny to orzeczenie wydane w procesie cywilnym na posiedzeniu, na które pozwany nie stawił się i nie złożył odpowiedzi na pozew. Od takiego wyroku pozwany może wnieść sprzeciw, żądając uchylenia wyroku zaocznego. Termin do wniesienia sprzeciwu to dwa tygodnie od doręczenia wyroku. Jeśli sprzeciwu nie wniesiono, wyrok zaoczny staje się prawomocny po upływie tego terminu.
Nakaz zapłaty i zarzuty
W postępowaniu nakazowym i upominawczym sąd wydaje nakaz zapłaty na posiedzeniu niejawnym, jeśli uzna roszczenia powoda za dostatecznie udowodnione. Nakaz zapłaty można zaskarżyć, składając zarzuty w terminie:
- 14 dni od doręczenia nakazu w postępowaniu upominawczym
- 14 dni od doręczenia nakazu w postępowaniu nakazowym
- 14 dni od doręczenia nakazu w elektronicznym postępowaniu upominawczym
Jeśli zarzutów nie złożono, nakaz zapłaty staje się prawomocny i stanowi tytuł egzekucyjny.
Wpływ uzasadnienia wyroku na terminy uprawomocnienia
Wniosek o sporządzenie uzasadnienia
Pisemne uzasadnienie wyroku przedstawia motywy, jakimi kierował się sąd wydając orzeczenie. Sąd sporządza je z urzędu lub na wniosek strony. Wniosek taki należy złożyć w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia. Jego złożenie jest istotne, bo od dnia doręczenia uzasadnienia biegnie termin do wniesienia apelacji.
Terminy na złożenie apelacji po uzasadnieniu
Jeśli strona wniosła o sporządzenie uzasadnienia, termin do wniesienia apelacji wynosi:
- 14 dni – w procesie
- 7 dni – w postępowaniu nieprocesowym i nakazowym
- 14 dni – w elektronicznym postępowaniu upominawczym
Bieg terminu rozpoczyna się z chwilą doręczenia stronie uzasadnienia wyroku.
Dwuinstancyjność postępowania i nadzwyczajne środki zaskarżenia
Dwuinstancyjność w Konstytucji RP
Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Zasada ta gwarantuje stronom prawo do rozpoznania sprawy przez sąd wyższej instancji. Również art. 78 Konstytucji zapewnia każdej ze stron prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Oznacza to, że ustawodawca musi zagwarantować dwuinstancyjność postępowania na poziomie ustawowym.
Kasacja jako nadzwyczajny środek zaskarżenia
Od prawomocnych orzeczeń sądów apelacyjnych przysługuje nadzwyczajny środek zaskarżenia – skarga kasacyjna. Można ją wnieść do Sądu Najwyższego w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Kasacja przysługuje jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie, gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie, zachodzi nieważność postępowania lub orzeczenie zostało wydane z naruszeniem prawa materialnego.
