Zawieszenie terminów i inne zmiany w sądach na czas epidemii

Wstrzymanie czynności sądowych, zawieszenie biegu terminów czy przerwy w wykonaniu kary więźniów – to najważniejsze zmiany w sferze wymiaru sprawiedliwości, które zostały wprowadzone na czas walki z epidemią koronawirusa. Prezydent podpisał specustawę antykryzysową, która ma być – zdaniem rządzących – wsparciem dla przedsiębiorców, rolników i pracowników w tym trudnym okresie. Wśród przepisów pomocowych znajdują się również inne unormowania, niezwiązane z tarczą antykryzysową. Ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia, a więc we wtorek 31 marca 2020 roku. Opublikowano ją w dzienniku ustaw ok. godz. 23.15.

Przedstawiam najważniejsze zmiany dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości wprowadzone na czas stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Publikacja jest zwięzłym opracowaniem przeznaczonym dla profesjonalistów – adwokatów i radców prawnych. Poniżej znajduje się skrótowe zestawienie zmian. Aby zapoznać się szczegółowo z przepisami, pod każdym z nich zamieszczono odnośnik do pełnego tekstu aktu prawnego.

---

---

ZAWIESZENIE TERMINÓW PROCESOWYCH I SĄDOWYCH – art. 15zzs.

Ustawa przewiduje m.in. wstrzymanie nierozpoczętego i zawieszenie rozpoczętego biegu:
• terminów przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia;
• terminów procesowych i sądowych w postępowaniach sądowych, w tym sądowoadministracyjnych, postępowaniach egzekucyjnych, karnych, karno-skarbowych, w sprawach o wykroczenia, administracyjnych, egzekucyjnych w administracji, w postępowaniach i kontrolach prowadzonych na podstawie Ordynacji podatkowej i w kontrolach celno-skarbowych, a także terminów w innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy.

Art. 15zzs. 1. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID bieg terminów procesowych i sądowych w:

1)       postępowaniach sądowych, w tym sądowoadministracyjnych,
2)       postępowaniach egzekucyjnych,
3)       postępowaniach karnych,
4)       postępowaniach karnych skarbowych,
5)       postępowaniach w sprawach o wykroczenia,
6)       postępowaniach administracyjnych,
7)       postępowaniach i kontrolach prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa,
8)       kontrolach celno-skarbowych,
9)       postępowaniach w sprawach, o których mowa w art. 15f ust. 9 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 847 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284),
10)     innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw

– nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

2. Wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy terminów w rozpoznawanych przez sądy sprawach wskazanych w art. 14a ust. 4 i 5 (sprawy pilne – patrz poniżej), terminów w sprawach wyboru lub powołania organów, których kadencje są określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, terminów wyborów do organów jednostek samorządu terytorialnego oraz terminów w sprawach wniosków i pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego.

📢 W odpowiedzi na zgłaszane wątpliwości co do stosowania wprowadzonych przepisów w dniu 4 kwietnia 2020 roku Ministerstwo Sprawiedliwości wydało komunikat:

W związku z licznymi pytaniami i komentarzami, Ministerstwo Sprawiedliwości informuje, że przepisy stanowiące część „Tarczy antykryzysowej” dotyczące wstrzymania nierozpoczętego i zawieszenia rozpoczętego biegu terminu procesowego nie mają mocy wstecznej.

Prawo nie powinno działać wstecz. Dlatego terminy procesowe wskazane w specustawie, które biegły w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 31 marca 2020 r. – ulegają od dnia 31 marca 2020 zawieszeniu. Natomiast te, które miałyby rozpocząć swój bieg po tym terminie, biegu tego nie rozpoczną do czasu odwołania stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego.

Nadawanie mocy wstecznej przepisom dotyczącym biegu terminów procesowych mogłoby spowodować skutki niedające się pogodzić z zasadą demokratycznego państwa prawnego, albowiem w wielu przypadkach mogło już dojść do nieodwracalnych skutków np. wykonania planów podziału sum uzyskanych z egzekucji, eksmisji z lokalu, wpisania podmiotów do rejestru etc.

Jeśli jednak z przyczyn od strony niezawinionych (np. kwarantanny) strona nie dochowała terminu procesowego, może wnosić o jego przywrócenie na podstawie art. 168 Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten stanowi, że jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, sąd na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu.

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości

ZAWIESZENIE TERMINÓW W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM – Art. 15zzr

Art. 15zzr. 1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg przewidzianych przepisami prawa administracyjnego terminów:

1)       od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed sądem lub organem,
2)       do dokonania przez stronę czynności kształtujących jej prawa i obowiązki,
3)       przedawnienia,
4)       których niezachowanie powoduje wygaśnięcie lub zmianę praw rzeczowych oraz roszczeń i wierzytelności, a także popadnięcie w opóźnienie,
5)       zawitych, z niezachowaniem których ustawa wiąże ujemne skutki dla strony,
6)       do dokonania przez podmioty lub jednostki organizacyjne podlegające wpisowi do właściwego rejestru czynności, które powodują obowiązek zgłoszenia do tego rejestru, a także terminów na wykonanie przez te podmioty obowiązków wynikających z przepisów o ich ustroju – nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

(…)

6. W okresie, o którym mowa w ust. 1, nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia.

ZAPRZESTANIE CZYNNOŚCI PRZEZ SĄD – Art. 14a

Wprowadzono możliwości powierzenia wykonywania niecierpiących zwłoki zadań innemu sądowi. Uproszczony został tryb delegowania sędziów do innego sądu. Czynności delegowania sędziego i wyznaczenia innego sądu będą wykonywane przez organy sądowe, zgodnie z poszanowaniem zasady niezawisłości sędziowskiej i na czas z góry określony. Umożliwi to wsparcie sądów, które pracują w niedostatecznej obsadzie, a rozpoznają sprawy pilne, zarówno własne jak i powierzone.

Art. 14a. 1. W przypadku całkowitego zaprzestania czynności przez sąd powszechny lub wojskowy z powodu COVID-19 prezes sądu apelacyjnego, a w stosunku do wojskowych sądów garnizonowych prezes wojskowego sądu okręgowego może wyznaczyć inny sąd równorzędny, położony na obszarze tej samej apelacji, jako właściwy do rozpoznawania spraw pilnych należących do właściwości sądu, który zaprzestał czynności – mając na względzie zapewnienie prawa do sądu oraz warunki organizacyjne sądów. Wyznaczenia dokonuje się na czas oznaczony, wynikający z przewidywanego okresu zaprzestania czynności.

(…)

4. Sprawami pilnymi, o których mowa w ust. 1 i 2, są sprawy:
1)       w przedmiocie wniosków o zastosowanie, przedłużenie, zmianę i uchylenie tymczasowego aresztowania;
2)       w których jest stosowane zatrzymanie;
3)       w których orzeczono środek zabezpieczający;
4)       przesłuchania świadka w postępowaniu przygotowawczym przez sąd na podstawie art. 185a–185c albo art. 316 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30), gdy podejrzany jest zatrzymany;
5)       w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania;
6)       w przedmiocie zarządzenia przerwy w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego;
7)       o zastosowanie i przedłużenie środka detencyjnego w postaci umieszczenia cudzoziemca w strzeżonym ośrodku, o zastosowanie lub przedłużenie wobec niego aresztu dla cudzoziemców;
8)       w których wykonywana jest kara pozbawienia wolności albo inna kara lub środek przymusu skutkujący pozbawieniem wolności, jeżeli rozstrzygnięcie sądu dotyczy zwolnienia osoby pozbawionej wolności z zakładu karnego lub aresztu śledczego albo jest niezbędne do wykonania takiej kary lub środka przymusu w tym zakładzie lub areszcie;
9)       o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką;
10)     o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1878 oraz z 2019 r. poz. 730 i 1690);
11)     dotyczące umieszczenia lub przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich;
12)     dotyczące umieszczenia małoletniego cudzoziemca w placówce opiekuńczo-wychowawczej;
13)     z zakresu postępowania wykonawczego w sprawach, o których mowa w pkt 8–12;
14)     wniosków o ustanowienie kuratora w celu reprezentowania interesów małoletnich w postępowaniu przed sądem lub innym organem w sprawach pilnych;
15)     o których mowa w ustawie z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U. z 2019 r. poz. 2203 oraz z 2020 r. poz. 278);
16)     przesłuchania przez sąd osoby w trybie zabezpieczenia dowodu lub co do której zachodzi obawa, że nie będzie można jej przesłuchać na rozprawie.

PRZERWA W WYKONANIU KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI – art. 14c.

Przyjęta przez Sejm ustawa przewiduje możliwość udzielenia przez sąd penitencjarny przerwy w karze. Przepis ma mieć zastosowanie wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, gdy jest to niezbędne dla ograniczenia ryzyka epidemii w zakładzie karnym. Możliwość wystąpienia z wnioskiem o udzielenie skazanemu przerwy w karze miałby wyłącznie dyrektor zakładu karnego, za akceptacją Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Wniosek taki nie mógłby dotyczyć:
• skazanego za przestępstwa umyślne zagrożone surowszą karą niż 3 lata pozbawienia wolności;
• skazanego za przestępstwa nieumyślne na karę powyżej 3 lat pozbawienia wolności;
• skazanego za przestępstwa popełnione w ramach recydywy, zorganizowanej przestępczości albo przestępstwa stanowiące stałe źródło dochodu.

Sprzeciw od przerwy w karze będzie mógł wnieść prokurator. Co więcej, decyzja sądu penitencjarnego, co do wniosku dyrektora zakładu karnego, musiałaby być poprzedzona ustaleniem, że uzasadnione jest przypuszczenie, że skazany, którego dotyczy wniosek, będzie w okresie przerwy w karze przestrzegał porządku prawnego, a także będzie się stosował do wszelkich zaleceń i obowiązków nakładanych przez władze sanitarne w związku ze zwalczaniem epidemii.

Art. 14c. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 sąd penitencjarny, na wniosek dyrektora zakładu karnego, zatwierdzony przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, może udzielić skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, chyba że istnieje uzasadnione przypuszczenie, że skazany w czasie pobytu poza zakładem karnym nie będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności popełni przestępstwo, lub nie będzie stosował się do wytycznych, poleceń lub decyzji właściwych organów związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 lub leczeniem zarażenia wirusem SARS-CoV-2.

Wstrzymanie eksmisji – art. 15zzu

Art. 15 zzu. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie wykonuje się tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego.

ZEZNANIE PIT DO KOŃCA MAJA 2020 ROKU – art. 15zzj

Art. 15zzj. Złożenie organowi podatkowemu zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) za 2019 r. oraz wpłacenie należnego podatku dochodowego od osób fizycznych po upływie terminu na jego złożenie, nie później jednak niż w terminie do dnia 31 maja 2020 r. jest równoznaczne ze złożeniem przez podatnika podatku dochodowego od osób fizycznych zawiadomienia, o którym mowa w art. 16 § 4 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2020 r. poz. 19). W takim przypadku organ nie wszczyna postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a wszczęte umarza.

Art. 15zzk. 1. Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, wstrzymać administracyjne postępowania egzekucyjne należności pieniężnych, określając w szczególności zakres terytorialny wstrzymania tych postępowań oraz okres, na który następuje to wstrzymanie, mając na względzie okres obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii w związku z COVID-19 oraz skutki nimi wywołane.
2. W okresie wstrzymania, o którym mowa w ust. 1, mogą być dokonywane wypłaty z zajętego rachunku bankowego lub rachunku prowadzonego przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową.