Przejrzyste zestawienie zmian. Koniec z obstrukcją procesową i zbędnym formalizmem – tak ustawodawca uzasadnia wprowadzenie obszernej nowelizacji procedury karnej. Postępowanie dowodowe przeprowadzane pod usprawiedliwioną nieobecność oskarżonego – dotąd niemożliwe – teraz ma przyspieszyć procesy. Zmieniają się przyczyny odwoławcze, przerwa w rozprawie potrwa do 42 dni, w pierwszym piśmie pojawią się adresy e-mail i numery telefonów stron, są też dodatkowe restrykcje w zakresie składania wniosków dowodowych. W sumie aż 170 przepisów ulegnie mniejszym lub większym zmianom.
Przeczytaj ustawę nowelizującą
W postępowaniach karnych, które zostały wszczęte przed dniem 4 października 2019 roku stosuje się przepisy ustawy nowelizującej, a zatem uwzględniające poniższe zmiany. Więcej na ten temat poniżej.
NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY:
Brak udziału stron w czynnościach – art. 117 kpk – Niestawiennictwo strony właściwie zawiadomionej nie stoi na przeszkodzie przeprowadzeniu czynności, jeśli stawił się obrońca lub pełnomocnik.
Oddalenie wniosków dowodowych po terminie – art 170 kpk – Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona, chyba że okoliczność ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie, czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego, lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym.
Postępowanie dowodowe pod nieobecność oskarżonego lub obrońcy – art. 378a kpk – W szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy oskarżony lub obrońca nie stawił się na rozprawę, właściwie zawiadomiony, Sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe podczas jego nieobecności, chociażby usprawiedliwił należycie niestawiennictwo. Jeśli nieobecność była usprawiedliwiona, oskarżony lub obrońca może najpóźniej na kolejnym terminie rozprawy, o którym był należycie zawiadomiony przy jednoczesnym braku procesowych przeszkód do jego stawiennictwa, złożyć wniosek o uzupełniające przeprowadzenie dowodu przeprowadzonego podczas jego nieobecności. W razie niezłożenia wniosku w terminie, o którym mowa w § 3 zdanie pierwsze, prawo do jego złożenia wygasa i w dalszym postępowaniu nie jest dopuszczalne podnoszenie zarzutu naruszenia gwarancji procesowych, w szczególności prawa do obrony
Względne przyczyny odwoławcze – art. 438 kpk – Orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia:
1) obrazy przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu;
1a) obrazy przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w pkt 1, chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu;
2) obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia;
3) błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia;
4) rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka.
PRZEJRZYSTE OPRACOWANIE ZMIAN
POZOSTAŁE ZMIANY:
Ściganie na wniosek pokrzywdzonego – art. 12 kpk – wniosek w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek może być cofnięty w postępowaniu sądowym, ale do zamknięcia przewodu sądowego, a nie jak dotąd do jego rozpoczęcia.
Spory o właściwość – art. 38 kpk – Rozwiązano dotąd niejasną kwestię. Przepis będzie mówił jasno, że spór o właściwość między sądami rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu właściwy ze względu na siedzibę sądu, który pierwszy wszczął spór. Natomiast spór o właściwość między sądem rejonowym a sądem okręgowym rozstrzyga sąd apelacyjny, a spór o właściwość między sądem apelacyjnym a innym sądem powszechnym – Sąd Najwyższy.
Subsydiarny oskarżyciel posiłkowy – art. 55 kpk – Prokurator nadrzędny wydaje postanowienie o utrzymaniu w mocy powtórnego postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania (art. 330 § 2 kpk). O wniesieniu aktu oskarżenia zawiadamia się innych pokrzywdzonych znanych sądowi.
Ograniczenie udziału oskarżyciela posiłkowego – art. 56 – W przypadku dużej liczby oskarżycieli posiłkowych, gdy sąd postanowi, że kolejny oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu ze względu na udział pozostałych i zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, zażalenie nie przysługuje.
Odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia – art. 57 – Gdy oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, niestawiennictwo oskarżyciela posiłkowego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienie od oskarżenia.
Orzekanie w przypadku ustawowego złagodzenia kary – nowy przepis art. 95aa kpk – W sprawach wskazanych w art. 4 § 2-4 Kodeksu karnego orzeka na posiedzeniu sąd, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Przy orzekaniu sąd bierze pod uwagę czyn objęty wyrokiem i przypisany sprawcy na podstawie ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę tego wyroku. Na postanowienie przysługuje zażalenie.
Wykazanie interesu prawnego podmiotów – art. 96 kpk – Osoby nie będące stronami będą musiały wykazać interes prawny w rozstrzygnięciu, aby mogły wziąć udział w posiedzeniu, chyba że ich udział jest obowiązkowy.
Udział w czynnościach procesowych – art. 117 kpk – Niestawiennictwo strony, która została należycie zawiadomiona o czynności procesowej, niezależnie od jego przyczyny, nie stoi na przeszkodzie przeprowadzeniu tej czynności, jeżeli stawił się jej obrońca lub pełnomocnik. Nie dotyczy to czynności, w której udział strony jest obowiązkowy.
Numer telefonu i e-mail w piśmie procesowym – art. 119 kpk – Pismo procesowe powinno zawierać oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, a także – w pierwszym piśmie złożonym w sprawie – numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej lub oświadczenie o ich nieposiadaniu.
Koniec terminu nie przypada w sobotę – art. 123 kpk – Jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy lub na sobotę, czynność można wykonać następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą.
Doręczanie pism do skrytki pocztowej – art. 132 kpk – Na wniosek adresata doręczenie może być dokonane na wskazany przez niego adres skrytki pocztowej. W tym wypadku pismo przesłane za pośrednictwem operatora pocztowego, o którym mowa w art. 131 § 1 pkt 1, składa się w placówce pocztowej tego operatora, umieszczając zawiadomienie o tym w skrytce pocztowej adresata. Ponadto, wprowadzono możliwość upoważnienia przez osobę niepełnosprawną, obłożnie chorą dowolnie wybranej osoby do odbioru pism na poczcie.
Przesłuchanie pokrzywdzonego dziecka – art. 185c kpk – W sprawach o przestępstwa seksualne pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania.
Odstąpienie od przesłuchania pokrzywdzonego – art. 315a kpk – Od przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka można odstąpić, jeżeli czynność ta nie jest niezbędna do dokonania ustaleń faktycznych. Pokrzywdzony, który nie był przesłuchany w charakterze świadka, powinien zostać przesłuchany w tym charakterze, jeżeli tego zażąda, chyba że uwzględnienie żądania prowadziłoby do przewlekłości postępowania.
Wniosek o obrońcę z urzędu w ciągu 7 dni – art. 338b kpk – Żądanie, o którym mowa w art. 78 § 1 (prawo ubogiego), powinno zostać złożone do sądu w terminie 7 dni od daty doręczenia odpisu aktu oskarżenia.
Posiedzenie bez zawiadomienia – art. 343b kpk – Wydanie postanowień o nieuwzględnieniu wniosków o skazanie bez rozprawy, warunkowe umorzenie postępowania lub o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego może nastąpić na posiedzeniu, o którego terminie nie zawiadomiono uczestników uprawnionych do stawiennictwa.
Zaniechanie wezwania świadków – art. 350a kpk – Przewodniczący składu orzekającego może zaniechać wezwania na rozprawę świadków, którzy zostali przesłuchani, przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, które nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie, w szczególności takie, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182 (osób najbliższych).
Ponawiane wnioski dowodowe bez rozpoznania – art. 368 § 2 kpk – Wniosku o dopuszczenie tego samego dowodu, zgłoszonego ponownie po oddaleniu w postępowaniu przed sądem poprzedniego wniosku, nie rozpoznaje się, jeżeli został on oparty na tych samych podstawach faktycznych. Wzmiankę o tym zamieszcza się w protokole.
Zamknięcie przewodu sądowego – art. 405 kpk – Z chwilą zamknięcia przewodu sądowego ujawnione są bez odczytywania wszystkie protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie, które nie zostały odczytane. O ujawnieniu bez odczytywania protokołów i dokumentów zamieszcza się wzmiankę w protokole rozprawy. Wskazywanie poszczególnych protokołów i dokumentów nie jest konieczne.
Zarzuty podnoszone w środkach odwoławczych – art. 427 § 3a kpk – W środku odwoławczym nie można podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia dowodu z urzędu, chyba że okoliczność, która ma być udowodniona, ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie, czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego, lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g Kodeksu karnego.
Zaskarżenie uzasadnienia orzeczenia – art. 443a kpk – Do zaskarżenia uzasadnienia orzeczenia stosuje się odpowiednio przepisy art. 438 i art. 440. Środkiem odwoławczym od uzasadnienia orzeczenia jest zażalenie, jeżeli nie wniesiono apelacji. W razie wniesienia apelacji i zażalenia – zażalenie rozpoznaje sąd odwoławczy łącznie z apelacją.
Uzupełnienie apelacji po uzupełnieniu uzasadnienia – art. 449a § 3 kpk – Strona, która wniosła apelację, może ją uzupełnić w terminie 14 dni od daty doręczenia jej uzupełnionego uzasadnienia.
Odpis dla pokrzywdzonego – art. 505 kpk – wprowadzono obowiązek doręczania odpisu wyroku nakazowego pokrzywdzonemu.
Ograniczenie uchylenia wyroku sądu odwoławczego – art. 537a kpk – Nie można uchylić wyroku sądu odwoławczego z tego powodu, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 457 § 3.
19 lipca 2019 – nowelizacja uchwalona przez Sejm RP
14 sierpnia 2019 – Prezydent RP podpisuje nowelizację
4 października 2019 – Wejście w życie nowelizacji
5 grudnia 2019 – wchodzą w życie art. 1 pkt 14 i 15 – zmiany dotyczą art. 99a i 100 kpk
ZMIANY, KTÓRE WCHODZĄ W ŻYCIE 5 GRUDNIA 2019 ROKU:
Uzasadnienie wyroku według wzoru – art. 99a kpk – Uzasadnienie wyroku sądu pierwszej instancji, w tym wyroku nakazowego i wyroku łącznego, oraz wyroku sądu odwoławczego i wyroku wydanego w postępowaniu o wznowienie postępowania sporządza się na formularzu według ustalonego wzoru.
Ogłoszenie orzeczeń – art. 100 kpk – Orzeczenie lub zarządzenie wydane na posiedzeniu jawnym ogłasza się ustnie. Jeżeli na ogłoszeniu nikt się nie stawił, można uznać wydane orzeczenie lub zarządzenie za ogłoszone. Przyczynę odstąpienia od ogłoszenia należy wskazać w protokole albo notatce urzędowej z posiedzenia. Sąd na wniosek stron poda ustnie najważniejszych powodów rozstrzygnięcia w przypadku spraw zawiłych.
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE – Które wybrać?
Nowe przepisy stosuje się do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, jednak w samej ustawie zawarto kilka wyjątków. W razie wątpliwości, czy stosować prawo dotychczasowe, czy przepisy niniejszej ustawy, stosuje się przepisy niniejszej ustawy. Czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy są skuteczne, jeżeli dokonano ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych. I tak dla przykładu postępowania wszczęte przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy na skutek wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego do czasu rozpoznania zażalenia prowadzi się na podstawie przepisów dotychczasowych. Jeżeli w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy istnieje obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku, a do dnia wejścia w życie tej ustawy nie zostało ono sporządzone, do jego sporządzenia stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, chyba że przewodniczący składu orzekającego albo upoważniony sędzia zarządzi sporządzenie uzasadnienia na podstawie przepisów dotychczasowych.
Darmowe konsultacje dla frankowiczów
